İran

• On bin yıllık geçmişi ve büyük medeniyetlerin merkezi olması nedeniyle dünyanın en eski uygarlıklarındandır. Bugün de İslam dünyasının ilim, kültür, sanat ve edebiyat merkezlerinden biri olmaya devam etmektedir. Tarih boyunca ve günümüzde bir arada yaşadığımız kardeşlerimiz. Ömer Hayyam’ın, Sadi Şirazi’nin, İbni Sina’nın, Mevlana’nın, Şems Tebrizi’nin, Hacı Bektaşi Veli’nin, Firdevs’in, Ali Şeraiti’nin, Nizamülmülk’ün, İmam Gazali’nin, Hafız Şirazi’nin… memleketi.
• Dünyanın en eski yasalarını içeren ‘’ Hammurabi Yasaları ‘’ İran’a aittir. Türkçeyle Farsça arasında altı binden fazla ortak kelime bulunmaktadır. Ülkenin resmi dili Farsçadır. Türk Milleti, Yüce İslam dini ve edebi sanatlarının inceliklerinde Farsçadan çok etkilenmiştir. Padişah, peygamber, namaz, saadet, fazilet… kelimeleri Farsçadır. Büyük Selçuklu Türk Devleti İran’da kurulduğunda resmi dili Farsçaydı.
• Natanz nükleer tesisleri var, nükleer enerji alanında devrim niteliğinde bilimsel başarılara adım atmışlar. Nano teknolojide İslam ülkeleri arasında 1. sıradadır, dünya sıralamasında 7. Sıraya yerleşmişler. Savaş uçaklarını İran kendisi yapmaktadır.
• Ö. 330’da Hehameneşiler İran’ın ilk büyük imparatorluğunu kurmuşlardır. Bundan sonra sırayla Sulukiler, Partlar, Sasaniler, Gazneliler, Selçuklular, Harzemşahlar, İlhanlılar, Timurlular, Türkmenler, Safeviler, Afşarlar, Kaçarlar… bu topraklarda hüküm sürmüşlerdir. İran tarihi 10 bin yıl öncesine dayanmaktadır. Elhamlılar, Aryanlar, Medler, Persler, Sasaniler ( M.S. 224 – 638), Abbasiler 600 yıl İran’ı yönetmişlerdir. Selçuklular 1051’de İsfahan’ı başkent yapmışlardır.
• Nüfusu 80 milyon, yüzölçümü 1,6 milyon km².İran’da Fars, Azeri, Türkmen, Kürt, Arap, Ermeni, Lor, Beluç… gibi çeşitli ırklara mensup etnik gruplar kendi dil ve gelenekleri ile barış ve huzur içinde yaşamaktadır. Bir İranlı kendini tarif ederken önce İranlıyım, sonra Şii’yim (%90), sonra Fars, Azeri, Türkmen’im diye söylemektedir.
• İran’da 30 eyalet, 379 il, 335 şehir, 64 bin köy var.
• Tahran İran İslam Cumhuriyeti’nin başkentidir.
• Ülkenin önemli şehirleri Tabriz, İsfahan, Şiraz Yezd, Kum, Kaşhan, Kerman, Reşt, Ahvaz, Urumiye, Meşhed… İran 34 kez başkent değiştirmiştir. Şimdi de başkenti Tahran’dan başka bir yere taşıma çalışmaları yapıyorlar.
• Komşuları; Türkiye, Nahçıvan, Ermenistan, Azerbaycan, Irak, Afganistan, Pakistan, Türkmenistan
• İran Ortadoğu’nun merkezinde yer almaktadır. İpek yolu üzerindedir. Ortadoğu’da 17 Devlet var, bunlardan dimdik duran 2 ülke kaldı, birisi İran, diğeri Türkiye. İran yıkılırsa Türkiye’de yıkılır ya da Türkiye yıkılırsa İran ‘da yıkılır diye düşünüyorlar. Ortadoğu’nun 17 ülkesi: Türkiye, İran, Irak, Suriye, Mısır, Ürdün, Lübnan, İsrail, Filistin, Suudi Arabistan, Kuveyt, Bahreyn, Umman, Yemen, Birleşik Arap Emirlikleri, Katar, Kıbrıs.
• İran müziği harikulade bir zenginliğe sahiptir. İran’da 7 makam, 4200 alt makam var. Ezanlar makamla okunuyor, huzur veriyor. İran sineması dünya çapında, modern sanatlar çok gelişmiş, resim ve heykelden daha önemli bir sanat ise geleneksel İran mimarisidir. Dünya şairler günü 18 Eylül’de kutlanıyor, Tebriz’de Şairler Anıtı var. Dünyanın en büyük şairleri İran’da.
• Halı başta olmak üzere İran el sanatları dünya çapında üne sahiptir. İran kilimleri, minyatür, resim, hat sanatı, hatem sanatı, nakışçılık, sırma işlemeciliği,…meşhurdur. İran’ın fıstığı, safranı, havyarı, karidesi, hurması yoğun ilgi görmektedir.
• Şehirlerarası otobüslerde emniyet kemeri takılıyor. Büyük şehirlerde yoğun metro çalışmaları yapılıyor. İran’ın topraklarının %25’i verimlidir.
• Doğalgaz, petrol gelirlerinden her İranlı insana her ay 45 dolar veriyorlar. Köylere kadar her yerde doğalgaz var. Asgari ücret 250 dolar civarında.
• İran anayasasında 4 din yazılı, inançlarını rahatlıkla yaşayabiliyorlar. Müslümanlar, Hıristiyanlar, Yahudiler, Zerdüşler. Ülkenin %99’u Müslüman, bununda %90’ı Şii Müslüman.
• İran’da 3 suça karşı idam var. Cinayet, tecavüz, uyuşturucu.
• Muta nikâhında mehir var, dini nikâh var, resmi nikâh yok, süreli olarak yapılıyor, âşık çiftler, gençler arasında yaygınmış.
• İran’daki üniversitelerde kadın öğretim üyesi sayısı Türkiye’den fazla. Üniversite de okuyan kız öğrenci sayısı, erkek öğrenci sayısından fazlaymış nedeni daha az ücrete iş bulmaları. İran’da kadınlar günü Hz. Fatıma’nın doğum gününde kutlanıyor. İran’da böbrek bekleyen hiç hasta olmaması uluslar arası çevrelerde çok takdir edilmekle birlikte, böbrek bağışçısının emekli sayılması etik açısından eleştirilmektedir.
• İran’ın ulusal sporu Zurhane. Zurhane de hem spor yapılıyor, hem müzik var, hem de dini ritüellerden oluşuyor.
• İran’da akşam yemeği 23.00 sohbetler eşliğinde yeniyor. Ekmek, tatlı çok tüketilmiyor. İçki yasak. İran halkında obezite pek yok gibi.
• İran Bayrağı; yeşil, beyaz, kırmızı renklerdedir. Yeşil renk İslam’ı, beyaz renk barış’ı, kırmızı renk mücadele ve şahadeti temsil ediyor. Ortada 4 hilal ve kılıç biçimi şeklinde ALLAH yazısı yer alıyor. Yeşil ve kırmızı şeritlerde 22 adet Allahuekber yazısı bulunuyor.
• İran para birimi Tümen. 1 TL = 1000 Tümen ediyor.

Farsçada haftanın günleri;

Pazartesi     –    Doşembe

Salı                –    Şeşembe

Çarşamba   –    Caharşembe

Perşembe   –    Pençşembe

Cuma            –   Cüme

Cumartesi   –   Şembe

Pazar            –   Yekşembe

Yek   = 1           Şeş  = 6

Dü    = 2           Haft  = 7

Se     = 3           Heşt  = 8

Çar   = 4           Nou  = 9

Penç= 5           Deh  = 10

• Ortaokuldan itibaren kız çocukları başını örtmek zorunda. Başlar yarım olarak örtülüyor. Ecnebi turist kadınlarda başını örterek İran’da gezebiliyorlar. Başörtüsü İran’da 5 bin yıllık bir gelenek. İslam dini İran’dan kalksa bile kadınlarımızın %90’ı başını tam açmaz diyorlar.
• ABD, Almanya, İngiltere, Fransa, Japonya, Çin, Güney Kore insanları İran’da turist olarak 1,2,3 haftalığına gelip geziyorlar.
• İran’da resmi tatil Perşembe öğleden sonra ve Cuma günüdür. Yeni yıl 21 Mart ‘ta Nevruz Bayramı ile başlıyor. Nevruz Bayramı İranlıların en büyük bayramıdır. Kerbela’da şehit edilen Hz. Hüseyin’in şehit edildiği muharrem ayının 10-11-12 günlerinde büyük anma ve matem merasimleri düzenleniyor, bu üç gün resmi tatil günleridir. Ramazan Bayramı tatili 1 gün, Kurban Bayramı tatili 1 gündür. Matem törenlerinde ikramlar yapılıyor, her mahalle de törenler düzenleniyor.
• İran’da 100 bin Yahudi, 200 bin Ermeni yaşıyor. Ermenilerin parlamento da 2 milletvekilleri var.
• Zerdüşt dinine mensup İran’da şu an 29 bin insan yaşıyor. Tüm dünyada Zerdüşt Dinine inananların sayısı 200 bin civarında. Zerdüştlerin dünyadaki merkezi Yezd şehri. Zerdüşt Tapınağındaki ateş 2500 yıldır sürekli yanıyor. Zerdüştler bir ışık kaynağını kıble yaparak namaz kılıyorlar. Güneşte kıble, yaktıkları ateşte kıble. Zerdüşt Hz. İbrahim olabilir diyorlar.
• Zerdüşt Dini, Kur’an’da geçiyor. Kur’an’da Hac Süresi 17Ayet: ’’Gerçek şu ki; İman edenler, Yahudiliği benimseyenler,
• Sabiiler, Hıristiyanlar, Mecusiler ve şirke sapanların her biri hakkındaki hükmünü Allah Kıyamet günü verecektir. Şüphesiz Allah her şeye tanıktır.’’ Zerdüşt dininde 3 iyi vardır: 1) İyi düşünmek 2) İyi konuşmak 3) İyi yapmak
• Zerdüştlerde ateş, su, hava, toprak kutsal. Sasaniler döneminde (M.S.224 – 638)Zerdüştlük devletin resmi dini haline gelmiştir. Kuş adam sembolleridir. Zerdüştlerin tapınağı Kâbe’ye benzemektedir. Zerdüşt M.Ö. 1700 yılında yaşamıştır. Zerdüştlük dünyada tek tanrılı ilk dindir.
• Zerdüştlerin Ateşgedesi = Ateş Tapınağı = Zerdüşt Kabesi

• PERSEPOLİS

UNESCO Dünya Mirasları listesinde yer alıyor. M.Ö. 500’ de yapılıyor, 125 bin m² alan, Rahmet Dağı’nın eteklerinde kurulmuş Pers İmparatorluğu’nun başkenti. Pers Kralı 1. Darius kurmuştur. Güneşin altında olan en zengin şehir olarak biliniyor. Nakşî Rüstem’deki Kaya Mezarları var.

• KAŞHAN

Dünyanın en eski yerleşim yeri.400 bin nüfus, 8 bin yıllık Höyük var. Çöl ortasında mistik bir şehir. UNESCO Dünya Miraslar listesinde yer alıyor. Fin Bahçeleri, Borujerdi Evi Müzesi

• KUM

Şiilerin dünyadaki Vatikan’ı. Kum; ayağa kalmak anlamına geliyor. İmam Humeyni’nin eğitim gördüğü şehir. Hz. Masume Anıt Mezarı, Cemkeran Camii. Salı akşamları tüm İran, Kum’a 12 imam akrabalarını ziyarete geliyorlar.

• YEZD

Dünya Zerdüştlerinin başkenti. Dünya’da toprak evlerin en çok olduğu şehir.400 bin nüfus. Çöl ortasında kurulmuş bir şehir. Ateş Tapınağı, Sessizlik Kuleleri, Cuma Mescidi, Kartal Dağı, Seyyid Rükneddin Kabri, Şeyh Abbasi Kervasarayı, Devlet Abad Bağı. Ev kapısında ; ‘’ ölmeden önce tevbe edin ve çalışın’’ yazıyor. Siesta uygulanıyor.

• MEŞHED

4,2 milyon nüfus. Şiilerin 8. İmamı, İmam Rıza’nın Türbesi Müslümanların özellikle de Şiilerin en önemli ziyaret merkezlerinden sayılmaktadır. Her yıl 30 milyon insan burayı ziyaret etmektedir. Şiilikte kutsal 12 imamdan sadece 8. İmamın kabri İran’dadır.4 İmamın mezarı Medine’de, 6 imamın mezarı Irak’ta tır. Irak’taki mezarların masraflarını ve korumasını İran yapmaktadır.12. İmam Muhammed Mehdi ise kıyametten önce yeryüzüne gelecek diye inanıyorlar, bilinmeyen bir tarihte Mehdi olarak gelecek zulümleri yok edip, adaleti kuracaktır. Hz. Ali soyundan gelen 30 bin türbe İran’da var, bu Şiiliğin gücünü gösteriyor. Allah ve Peygamber tarafından tayin edilen ilk imam Hz. Ali den ve onun soyundan 11 imam daha gelmiştir. Şiilikteki 12 İmam: 1.İmam Hz Ali. 2.İmam Hz. Hasan. 3.İmam Hz. Hüseyin. 4.İmam Zeynel Abidin. 5.İmam Muhammed Bakır. 6.İmam Caferi Sadık. 7.İmam Musa Kazım. 8.İmam Rıza 9. İmam Muhammed Taki. 10.İmam Ali Naki. 11.İmam Hasan Askeri 12.İmam Muhammed Mehdi.

• TAHRAN

14 milyon nüfuslu başkent. Elbruz Dağlarının sırtında kurulmuştur. Elbruz Dağları Ortadoğu’nun en büyük kayak merkezlerine sahip. Özgürlük (AZADİ) Anıtı, Milad Kulesi, Kapalı Çarşı (Bazaar), Gülistan Sarayı Müzesi (Paris’teki Versay, bizdeki Topkapı Sarayını andırıyor), Mücevher Müzesi ( Merkez Bankasının Hazinesi), Arkeoloji Müzesi, Sadabat Müzesi, İmam Hümeyni Türbesi Camii.

• TEBRİZ

Doğu Azerbaycan Eyaletinin başkenti.4 milyon nüfus. İpek yolu üzerinde kurulmuş, dünyadaki Türklerin en yoğun yaşadığı şehirlerden birisi. Türkiye sınırına uzaklığı 320 km. Tebriz Kalesi( Arg – e Tebriz), ŞairlerAnıtı, Kapalıçarşı (Bazaar)Dünyanın en büyük kapalı çarşısı. Gök Mescid ( Mescidi Kabud) UNESCO Dünya Mirasları Listesinde yer alıyor. El Gölü, Azerbaycan Müzesi, bizdeki Kapodokya’ya benzeyen Kendovan.

• ŞİRAZ

Fars eyaltininin başkenti. 1,8 milyon nüfus. Şairler şehri, şarap şehri, güzel kızlar şehri.ŞahÇerağ Türbesi (Şiilerin 8. İmamı Rıza’nın kardeşinin Türbesi, 24 saat açık, insanlar gönüllü olarak türbede haftalık, aylık ücret almadan hizmet ediyorlar)Sadi Anıt Mezarı, Hafız Anıt Mezarı, Kur’an Kapısı, Atik Ulu Camii, Kerim Han sarayı, Kerim Han Kalesi, Vekil Camii, Kapalı Çarşı (Bazaar), İrem Bahçeleri.

• İSFAHAN

Selçukluların başkenti.16. yüzyılda çıkarılmış bazı madeni paraların üzerinde ‘’ İsfahan dünyanın Yarısıdır’’ yazmaktadır. 16. yüzyılda İsfahan’ın nüfusu 600 bin, İstanbul o zamanki nüfusu 100 bin. Şu an nüfusu 3,7 milyon. Meydanı Şah (meydanı Nakşi Cihan), dünyanın en büyük meydanıdır. Boyu 500 metre, eni 160 metre. Meydanın çevresi kapalı çarşı dükkânlar ve Cuma Camisi, Şeyh Lütfullah Mescidi, yüce Kapı ( Kakh-ı AaliGapu)vardır. UNESCO Dünya Mirasları listesinde yer almaktadır. İsfahan’ı ikiye bölen Zayende Nehri ve üzerinde 6 değişik köprü kurulmuştur. En önemlisi 33 sütunlu köprü ( si – 0- se pol)’dür. 40 Sütun Sarayı, Ermenilerin Vank Katedrali.

• Yavuz Sultan Selim, savaş rakibi Şah İsmail ile yaptığı yazışmalarda Farsça’yı kullanmıştır. Çaldıran Savaşında Yavuz Sultan Selim ve Şah İsmail’in beyaz at üzerindeki resimleri ülkemizde karıştırılmış, sakalsız, küpeli, bıyıklı Şah İsmail resmi Yavuz Sultan Selim diye öğretilmiştir. Doğrusu Yavuz Sultan Selim’i gösteren beyaz at üzerindeki sakallı olandır.
• Fuzuli, Nefi, Nebi şiirlerini Farsça yazmışlardır. Mevlana Mesnevi’sini Farsça yazmıştır.

• Ali( 599 – 661)

Allah seni özgür yaratmışken, başkasının kölesi olma.

• Hüseyin (626 – 680)

Akıl, ancak Hakka uymakla kâmil olur.

• Firdevsi (940- 1020)

Ham düşünceleri ancak akıl pişirir.

• Nizamülmülk ( 1020- 1092)

Yöneticiler inkar ve küfürle ayakta kalabilirse de, zulümle ayakta kalamaz.

• İmam Gazali (1058- 1111)

Şehvet hükümdarı köle, sabır köleleri hükümdar eder.

• İbni Sina ( 980 – 1036)

Kendinin ne olduğunu bilen insan, bazı kendini bilmezlerin, onun hakkında söylediklerinden etkilenmez.

• Ali Şeriati ( 1933 -1977)

Bir millet, ortak bir sancı duyan bütün insanların toplamıdır.

• Şems-i Tebrizi ( 1185- 1248)

Başına ne gelirse gelsin, karamsarlığa kapılma. Bütün kapılar kapansa bile, sonunda O sana kimsenin bilmediği gizli bir patika açar. Sen şu andan göremesen de, dar geçitler ardında nice Cennet Bahçeleri vardır.

• Mevlana ( 1207 – 1273)

Ölümsüz aşk istiyorsan, ölümsüze aşık ol.

• Hacı Bektaş Veli ( 1209 -1271)

Sevgi varken nefret niye

Barış varken savaş niye

Kardeşlik varken didişmek niye

Dostluk varken düşmanlık niye

Hoşgörü varken bağnazlık niye

Özgürlük varken tutsaklık niye

Adalet varken haksızlık niye

• Ömer Hayyam (1048 – 1131)

Sevgiyle yoğrulmuşsa yüreğin

Tekkede medresede eremezsin

Bir kere sevdin mi bu dünyada

Cennetin de cehennemin de üstündesin

Karanlık aydınlıktan, yalan doğrudan kaçar

Güneş yalnız da olsa etrafına ışık saçar

Üzülme doğruların kaderidir yalnızlık

Kargalar sürü ile, kartallar yalnız uçar

• Hafız-ı Şirazi ( 1324 -1391)

Eğer an Türk-i Şirazi be dest ared dil-i mara

Be hal-i HinduyeyşbahşemSemerkand u Buhara

(Eğer o Şirazlı türk güzeli, gönlümü ederse onun Hintli gibi kara benine, Semerkant ve Buhara’yı bağışlarım.)

• Yahya Kemal Beyatlı ( 1884 -1958)

Hafız’ın şiirlerinden çok etkilenmiştir. Rindlerin ölümü buna bir örnektir.

Hafız’ın kabri olan bahçede bir gül varmış,

Yeniden her gün açarmış kanayan rengiyle,

Gece, bülbül ağaran vakte kadar ağlarmış

Eski Şiraz’ı hayal ettiren rengiyle.

• Sadi Şirazi (1193- 1292)

21 Nisan Sadi Günü olarak Şiraz’da anılmaktadır. Avrupa’yı, Asya’yı, Afrika’yı geziyor. Evrensellik duygusunu güzel vurguluyor. Şii İran, Sünni Sadi’ye sahip çıkıyor. Sadi, dünyanın ilk Psikoloji uzmanı olarak görülüyor. Birleşmiş milletlerin Newyork’taki binasının duvarına Sadi’nin insanlık âlemini tarif eden şiiri yazılıyor.

• Sadi Şirazi’nin Birleşmiş Milletler Binasındaki Şiiri:

Beni ademazay-ı yok digerent

Ki der aferin eş zivekGeuherent

Çu uzvi bideraveretRizigar

Diğer uzuv hara nament karar

Tu kes mihneti Digeranbi gemi

Ne şayet ki Nametnehen âdemi

(Bütün organlar birbirinin organı mesabesindedir, çünkü yaratılış itibari ile bir tek cevherdendir. Günün birinde bu organlardan biri hastalanırsa diğer organlarında huzuru kalmaz, onlarda rahatsız olur. Gerçek böyle ise ey insan, eğer sen başka insanların mihnetinden, ızdırabından habersiz yaşıyorsan, sana da insan demek doğru olmaz.)

• İran’da, Türkiye gibi, aynı Allah’a inanıyor, aynı Peygambere ( Hz. Muhammed) inanıyor, aynı kitaba (Kur’an) inanıyor. Hac aynı, Oruç aynı. Namaz 3 zaman diliminde 5 vakit olarak kılınıyor, öğle – ikindi, akşam – yatsı cem ediliyor. Zekât aynı. Şii, Sünni farkı yorumdan geliyor. Hz. Muhammed’den sonra halifelik Hz. Ali’nin olması gerekiyordu, Hz. Muhammed öyle vasiyet etmiştir diye inanıyorlar. Sünniler ise bu vasiyeti bilim ve din konusunda, siyaset (halifelik) konusunda vasiyet değildi diye yorumluyorlar.

Ekim 2015  – İRAN